Nasz patron, Wacław Grodecki
1535- 1591
Historia to ludzie i wydarzenia z ich udziałem. Historia nie dotyczy wyłącznie dziejów wielkich rodów królewskich, to także losy bezimiennych ludzi, bez których niemożliwe byłyby przemiany społeczno – polityczne. Bywają wśród ludzi osobistości wybitne, które przerastając swoje epoki, pozostają niezrozumiane przez współczesnych bywają wyszydzane i uważane za burzycieli społecznych. Historia ponownie odkrywa ich dla nas i stają się one wzorem odwagi, talentu, waleczności. Zasługują one na rocznicowe wspomnienia oraz na pamięć kolejnych pokoleń. Stawiamy je na piedestale, piszemy ku ich czci pieśni i wiersze, uznajemy ich za patronów szkół, kościołów, ulic, miast…
Postacią, która wpisuje się w poczet jednostek wybitnych jest patron naszej szkoły, Wacław Grodecki, znany również jako Grodziecki. Różnica w nazwie wynika ze spolszczenia zlatynizowanego nazwiska: Grodziecki = Grodecius = Grodecki, co w XVI wieku było modną manierą wśród renesansowej szlachty. Nasz patron wsławił się opracowaniem drugiej z kolei, ale pierwszej znanej w całości mapy Polski. Posługiwali się nią królowie, hetmani, podróżnicy i kupcy, kartografowie i biskupi. Mapy tworzone były najczęściej ku chwale państw i władców. Miały podkreślać wspaniałość i rozległość ich władztwa. Niejednokrotnie wyrażały ambicje władców w dziedzinie sprawowania mecenatu nad rozwojem nauki. Do XVIII stulecia mapa Wacława Grodeckiego była wydawana w oficynach drukarskich całej Europy. O życiu patrona szkoły do dnia dzisiejszego przetrwało niewiele informacji. Nauka zainteresowała się uczonym dopiero w XIX wieku, zaś sam kartograf był osobą skromną, daleką od kolekcjonowania dostojeństw. Do dzisiaj jego mapy są cennym zabytkiem kartografii, jednak sam autor jest postacią raczej zapomnianą.
Polski ród Grodeckich, herbu Radwan, wywodzi się z miejscowości Brody pod Lanckoroną w Małopolsce, skąd przybył na początku XVI wieku przedstawiciel rodu, Maciej, na dwór księcia cieszyńskiego, Kazimierza II. Od niego otrzymał na własność podgórską wieś Grodziec. Syn Kazimierza II, Wacław Adam, nadał Maciejowi godność starosty księstwa cieszyńskiego. Zapewne od nazwy wsi wyprowadził Maciej swoje nazwisko rodowe, co w renesansie było częstym zabiegiem.
Wacław Grodecki urodził się w Grodźcu, w 1535 roku, jako syn Macieja i Heleny Starowieyskiej. Nie jest znana dokładna data jego urodzin, ale z pewnością był ochrzczony w pierwszym kościele grodzieckim. Prawdopodobnie uczęszczał do miejscowej szkoły parafialnej, być może w Grodźcu lub w Cieszynie. Już w wieku 15 lat ojciec wysłał go wraz z bratem, Janem, na Akademię Krakowską, popularną XVI-wieczną uczelnię wśród cieszyńskiej szlachty i mieszczaństwa. W Krakowie studiował matematykę i filozofię, ciesząc się opieką wpływowego biskupa, czołowego kontrreformatora, Stanisława Hozjusza. Podczas studiów zainteresował się teologią, geografią i mapografią (kartografią). Tutaj zapoznał się z pierwszą mapą Polski autorstwa Bernarda Wapowskiego, z 1526 roku, która obecnie znana jest z fragmentów. Uzyskując tytuł bakałarza przyjął służbę wychowawcy syna kasztelana oświęcimskiego, Jana Komorowskiego – Krzysztofa, wyjeżdżając z nim do Lipska, gdzie podjął kolejne studia. Tutaj wykonał w 1557 roku swą słynną mapę Polski, poświęconą królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi, co świadczyło o przywiązaniu Grodeckiego do monarchy polskiego i Polski. W dedykacji z 1 stycznia 1558 roku napisał: „(…) Pchnięty zatem rozważaniem cnót naszych dziadów, obraz ich siedzib dla pożytku tak współrodaków, jak i obcych, nakreśliłem. Oglądanie bowiem Ojczyzny raduje już samo przez się! ” Grodecki przebywał we Włoszech i w Pradze, gdzie znany kronikarz, Marcin Kromer polecił jego mapę Janowi Oporynowi. Mapa została wytłoczona w drewnie po raz pierwszy w oficynie Jana Oporna w Bazylei, w 1562 roku. Mapę zatytułowano „Poloniae finitimarumque locarum descriptio”. Została wykonana w skali 1: 1 680 000. Była znacznie dokładniejsza niż mapa Bernarda Wapowskiego i liczyła 724 nazwy geograficzne. Od momentu pojawienia się była traktowana jako w kraju i poza granicami jako pierwsza nowoczesna mapa całej Polskie, od Szczecina po Dniepr. Wacław Grodecki sporządził również niezachowaną do naszych czasów mapę księstwa cieszyńskiego. W 1564 roku uzyskał tytuł magistra sztuk wyzwolonych, rozpoczynając samodzielną karierę. Objął kanonię w kapitule wrocławskiej, a następnie praskiej, a następnie osiadł na stałe w Brnie na Morawach, zostając dziekanem kolegiaty.
W latach 70-tych Grodecki poświęcił się karierze duchownej. W czasie sprawowania biskupstwa w Ołomuńcu przez brata, Jana, dzierżył beneficja scholasterii ołomunieckiej i prepozytury brneńskiej. Jako żarliwy katolik współpracował z działaczami kontrreformacyjnymi. Był założycielem pierwszego kolegium jezuickiego na Morawach, w Brnie. W latach 80-tych odsunął się od aktywnego życia, „ żył skromnie i z dala od światowego gwaru, a całe swoje mienie rozdał ubogim i kościołom”. Zmarł niemal w osamotnieniu 14 września 1591 roku, pochowano go w krypcie katedry w Ołomuńcu.
Do naszych czasów zachował się zaledwie jeden pierwodruk mapy Grodeckiego, przechowywany w Monachium. Jest to dzieło znane z licznych wydań wielkiego atlasu świata Abrahama Orteliusza „ Theatrum orbis terrarium”, które w latach 1570-1592 miało 26 wydań. Mapa w atlasie została pomniejszona do skali1:2600000. Na mapach Grodeckiego opierały się liczne pomniejsze mapy Rzeczpospolitej z XVI i XVII wieku, na przykład mapa Merkatora z 1585 roku, czy mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego zwana Radziwiłłowską, z 1613 roku. Oczywistym jest, że omawiana mapa, podobnie jak i inne mapy XVI wieku nie była precyzyjna, na przykład w fantazyjnym biegu rzeki Dniepr, czy też mało dokładnym opisie Litwy i Dolnego Śląska, ale dorzecza górnej Wisły i półwyspu Sambia były bliskie rzeczywistości. Mapę kartografa z Grodźca można znaleźć w muzeach i bibliotekach, na przykład w Bielsku – Białej, gdzie zachowała się właśnie pomniejszona mapa Grodeckiego, z końca XVI wieku.
Możemy być dumni z faktu, że mieszkaniec Grodźca, autor jednej z pierwszych map Polski, zapisał się trwale na chlubnych kartach historii Polski.
Opracowała
Katarzyna Jakubiec – Broda
Terrae veteris Poloniae
POLSKA – 1602. Rzeczpospolita na mapie Wacława Grodeckiego i Andrzeja Pograbki drukowana w atlasach Abrahama Orteliusa od końca XVI stulecia. Egzemplarz pochodzi z hiszpańskiej wersji THEATRUM ORBIS TERRARUM: THEATRO DE’L ORTE DE LA TIERRA DE ABRAHAM ORTELLO… ANNO M.DCII.
